تاریخچه هنر قالی بافی قبل و بعد از اسلام

هر جامعه ای دارای هنر مخصوص خود است که از آداب و رسوم و فرهنگ آن ملت تشکیل شده و با گذشت زمان دچار تغییر و پیشرفت می شود. هنر برتر ایران نیز قالی بافی است که مسائل زیادی باعث شده است تا این هنر به این نقطه امروزی برسد. امروزه قالیبافان و هنرمندان خلاقیت و عظمت هنر قالی بافی را به اوج خود رسانده اند. اما اتفاقات مختلفی را از سر گذرانده ایم تا بتوانیم به این نقطه از هنر قالی بافی برسیم. در ادامه با تاریخچه هنر قالیبافی قبل و بعد از اسلام آشنا می شویم، با ما همراه باشید.

تاریخچه هنر قالیبافی قبل از اسلام

تاریخچه هنر قالیبافی قبل از اسلام به دوره ساسانیان و هخامنشیان می رسد، فرش هایی که بافنده های ایرانی می بافتند در کتاب های تاریخ طبری ذکر شده است.در این دوره یک قالی مخصوص به خاطر برخورداری از نقش و نگارهای زیبا با اسم قالی بهار خسرو مشهور شده بود که نویسنده کتاب تاریخ طبری از این قالی در کتاب خود صحبت کرده است.

قبل از آن در سال ۱۹۴۹ میلادی نوعی از فرش بافته می شد که از آن به عنوان زین اسب استفاده می کردند. این فرش در مرز مغولستان پیدا شد که با در نظر گرفتن مدل طراحی و نقش و نگار آن حدس زده می شد که جزو فرش های ایرانی باشد. در ضمن قابل ذکر است که این فرش عتیقه و تاریخی را به اسم پازپریک می شناسند.

تاریخچه هنر قالیبافی بعد از اسلام

اعراب در آن زمان در هنر سفالگری خبره بودند و می توان گفت در هیچ دوره تاریخی علاقه ای به بافت فرش نداشند که به همین دلیل بعد از مسلط شدن آن ها بر ایران هنر قالیبافی دچار رکود شد. اما این مسئله فقط تا زمان پادشاهان اموی و عباسی که برای تزئین کاخ های زیبای خود از فرش اصیل ایرانی استفاده می کردند طول کشید.در سال ۴۱۶ هجری شمی ترک های سلوجی قسمتی از ایران را به تصرف خود درآورده و در آذربایجان و مناطق غربی ایران مستقر شدند.

به همین دلیل فرهنگ و زبان سلوجی به ایران وارد شد و طبیعتا هنر ایرانی نیز از طرح های سلوجی الهام گرفت. در زمان دیگر و موقع تسلط تیمور لنگ بر ایران فرهنگ ایرانی دوباره دچار تغییر شد و در زمینه نقش قالی طرح های هندسی جای خود را با خط های منحنی و دوار عوض کردند و شکل های مختلف پیچک، گل، حیوان، پرنده در طرح و نقش قالی ایرانی وارد شده و هنر قالی بافی تا پایان این حکومت به اوج زیبایی و کمال خود رسیده بود.

بعد از پادشاهی تیموریان تبریز مرکز سیاسی سلسله های قره قویونلو و آق قویونلو می شود و قالی های بسیار زیبا و نفیسی در این شهر بافته می شوند. در دوران صفویه هنر قالی بافی به اوج خلاقیت و شکوفایی خود رسیده بود و همین مسئله باعث می شود که بعد از گذشت سالیان طولانی هنوز هم که هنوز است از هنر قالی بافی در آن زمان الهام گرفته و تقلید می کنند. هنرمندان صفوی بیش تر از هزار و پانصد تخته قالی به یادگار گذاشتند که بیش تر آن ها به عنوان شاهکارهای تکرار نشدنی و بی بدیل ثبت شده و در موزه ها نگه داری می شوند.

در این دوره قالی بافی از شغل روستایی به شغل مهم شهری تبدیل شد. تجارت و صادر کردن هنر ایرانی به اروپا آغاز شد و قالیبافی در شهرهای تبریز، اصفهان، کاشان، کرمان و در طرح های مختلفی رواج یافت. اما با مسئله ظهور فتنه افغان که موجب نابودی سلسله صفوی شد هنر قالیبافی دچار افت شد.در پایان دوره قاجاریه قالبیافی جان دوباره ای پیدا کرد و در این دوره تقاضای زیادی برای قالی ایرانی ثبت شد و از این طریق شرکت های خارجی از کشورهای آمریکایی و اروپایی شروع به سرمایه گذاری در قالی ایرانی کردند.

بیش تر قالی های مهم و نفیس ایرانی در این دوران و به خواست همین شرکت ها در شهرهای همدان، تبریز، اراک، کرمان و مشهد بافته شد.در نهایت سال ۱۳۱۴ شمسی با خلع ید کمپانی شرق، اختیارات انجام کارهای تولیدی و تجاری قالی ایرانی به شرکت دولتی تازه تاسیس شده یعنی شرکت سهامی فرش ایران واگذار شد و از آن زمان این شرکت به ترویج، تجارت و تولید این هنر می پردازد.

سخن پایانی

هر هنری دارای تاریخچه خاص خود است که از زمان های مختلف تا به امروز جمع آوری و ثبت شده است. قالیبافی نیز جزو هنرهای دیرینه و کهن محسوب می شود که از ابتدای پیشرفت انسان و جامعه اطراف او نقش مهمی را در زندگی انسان ها ایفا کرده است. در این مقاله نیز درباره تاریخچه هنر قالیبافی قبل و بعد از اسلام صحبت کردیم.